เมื่อความเครียดกลายเป็นเรื่องใหญ่ – AI กับบทบาทใหม่ในการดูแลจิตใจคนทำงาน

Student blog — 07/11/2025

Education

เมื่อความเครียดกลายเป็นเรื่องใหญ่ – AI กับบทบาทใหม่ในการดูแลจิตใจคนทำงาน

การจัดการความเครียดในวัยทำงาน

บทนำ

ความเครียดเป็นปัญหาสุขภาพจิตที่พบได้บ่อยในกลุ่มวัยทำงาน และถือเป็นปัญหาสาธารณสุขที่ส่งผลกระทบทั้งในระดับบุคคล องค์กร และสังคม วัยทำงานต้องเผชิญกับแรงกดดันจากภาระงาน เศรษฐกิจ ความไม่มั่นคงในการทำงาน และบทบาทในครอบครัว ส่งผลให้มีความเสี่ยงต่อภาวะวิตกกังวล ซึมเศร้า และภาวะหมดไฟ (Burnout syndrome) มากขึ้น (World Health Organization, 2022) รายงานจาก International Labour Organization พบว่ากว่า 45% ของแรงงานทั่วโลกประสบปัญหาความเครียดจากการทำงาน และส่งผลให้เกิดการสูญเสียประสิทธิภาพการทำงาน คิดเป็นค่าใช้จ่ายหลายล้านล้านดอลลาร์ต่อปี

ในประเทศไทย กรมสุขภาพจิต (2566) รายงานว่ากลุ่มวัยทำงานเป็นกลุ่มที่มีอัตราความเครียดสูงที่สุด โดยเฉพาะในช่วงหลังการแพร่ระบาดของโควิด-19 ที่ทำให้รูปแบบการทำงานเปลี่ยนแปลงไป ทั้งการทำงานแบบ Work from home การใช้เทคโนโลยีอย่างเข้มข้น และการแข่งขันที่รุนแรงในตลาดแรงงาน ความเครียดที่ไม่ได้รับการจัดการที่เหมาะสมอาจนำไปสู่ปัญหาสุขภาพกายและจิตใจที่ซับซ้อน รวมถึงการลดประสิทธิภาพการทำงานและคุณภาพชีวิต (Department of Mental Health, 2023)

อย่างไรก็ตาม การเข้าถึงบริการสุขภาพจิตของวัยทำงานยังคงมีข้อจำกัด เช่น การขาดแคลนบุคลากรด้านสุขภาพจิต ความไม่สะดวกในการเข้ารับบริการ และการตีตราทางสังคม (stigma) ที่ทำให้หลายคนไม่กล้าไปพบแพทย์ ปัจจัยเหล่านี้ทำให้จำเป็นต้องมองหาทางเลือกใหม่ในการสนับสนุนสุขภาพจิตที่สามารถเข้าถึงได้ง่าย ยืดหยุ่น และเป็นส่วนตัวมากขึ้น หนึ่งในแนวทางที่กำลังได้รับความสนใจคือการนำ ปัญญาประดิษฐ์ (Artificial Intelligence: AI) มาใช้ในการส่งเสริมและจัดการความเครียดในวัยทำงาน

AI ถูกนำมาประยุกต์ใช้ในด้านสุขภาพจิตหลากหลายรูปแบบ เช่น แชตบอท (Chatbot) ที่ให้คำปรึกษาเบื้องต้น แอปพลิเคชันสำหรับติดตามระดับความเครียด การใช้ Machine Learning วิเคราะห์ข้อมูลจากพฤติกรรมการนอน การออกกำลังกาย หรือสัญญาณทางสรีรวิทยา (เช่น Heart Rate Variability) เพื่อประเมินภาวะเครียด ตลอดจนการใช้ Virtual Coaching เพื่อสอนเทคนิคการผ่อนคลาย (Topaz et al., 2021; Inkster et al., 2018) การบูรณาการ AI ในการดูแลสุขภาพจิตจึงถือเป็นนวัตกรรมที่ช่วยลดช่องว่างของบริการ และตอบสนองต่อความต้องการของวัยทำงานในศตวรรษที่ 21 ได้อย่างเหมาะสม

กรอบแนวคิด

แนวคิดเกี่ยวกับความเครียด การทำความเข้าใจความเครียดจำเป็นต้องอ้างอิงจากทฤษฎีพื้นฐาน โดย Lazarus และ Folkman (1984) ได้เสนอ Transactional Model of Stress and Coping ซึ่งอธิบายว่าความเครียดเกิดขึ้นจากกระบวนการประเมิน (Cognitive appraisal) ระหว่างบุคคลกับสิ่งแวดล้อม หากบุคคลมองว่าสถานการณ์นั้นเกินกว่าทรัพยากรที่มีจะเกิดความเครียด และต้องใช้กลไกการเผชิญปัญหา (Coping strategies) เพื่อปรับตัวในวัยทำงาน ความเครียดมักเกิดจาก Job Demands (ภาระงานมาก เวลาเร่งรัด) และ Job Resources (การสนับสนุนจากหัวหน้างาน เพื่อนร่วมงาน และระบบองค์กร) หากทรัพยากรไม่เพียงพอจะทำให้เกิดความเครียดเรื้อรังและนำไปสู่ Burnout ได้ (Schaufeli & Bakker, 2004) แนวคิดด้านการส่งเสริมสุขภาพจิต การส่งเสริมสุขภาพจิตในวัยทำงานไม่ได้เน้นเพียงการรักษาภาวะเจ็บป่วย แต่ยังครอบคลุมการสร้างความเข้มแข็งทางจิตใจ (Resilience) และการสร้างพฤติกรรมสุขภาพจิตที่ดี เช่น การฝึกสติ (Mindfulness) การนอนหลับพักผ่อนที่เพียงพอ และการจัดสมดุลชีวิตกับการทำงาน (work-life balance) (WHO, 2022) Health Promotion Model (Pender, 2011) ชี้ให้เห็นว่าพฤติกรรมสุขภาพเกิดจากการปฏิสัมพันธ์ระหว่างบุคคลและสิ่งแวดล้อม โดยแรงจูงใจส่วนบุคคลและการสนับสนุนทางสังคมเป็นตัวแปรสำคัญในการสร้างพฤติกรรมสุขภาพที่ยั่งยืน ซึ่งสามารถนำมาเชื่อมโยงกับการใช้ AI ในการเสริมแรงจูงใจและสนับสนุนการดูแลสุขภาพจิตได้

การใช้ AI ในการจัดการความเครียด

ทฤษฎีความเครียดกับการส่งเสริมสุขภาพจิต สามารถสร้างกรอบแนวคิดการใช้ AI ในการจัดการความเครียดวัยทำงานดังนี้

การคัดกรอง (Screening)
- AI ใช้ข้อมูลจากแบบประเมินออนไลน์ แอปพลิเคชัน หรือข้อมูลจากอุปกรณ์สวมใส่ (wearables) เพื่อระบุความเสี่ยงด้านความเครียด
- Machine Learning วิเคราะห์ข้อมูลพฤติกรรม เช่น การนอน การออกกำลังกาย การใช้งานโทรศัพท์มือถือ เพื่อทำนายแนวโน้มความเครียด (Sano & Picard, 2013)
การติดตาม (Monitoring)
- แอปพลิเคชันสุขภาพจิตใช้ AI ในการติดตามระดับอารมณ์และพฤติกรรมประจำวัน
- Wearable devices เช่น smart watches ตรวจจับ Heart Rate Variability และระดับกิจกรรมทางกาย เพื่อประเมินความเครียดแบบเรียลไทม์
การจัดการ (Management)
- AI Chatbots เช่น Woebot และ Wysa ช่วยให้คำปรึกษาเบื้องต้น แนะนำการฝึกผ่อนคลาย การฝึกหายใจ และการทำ mindfulness ฮีลใจสุดๆ
- Virtual Coaching ใช้ AI จำลองสถานการณ์เพื่อลดความเครียด เช่น โปรแกรมฝึกสมาธิใน VR
การสนับสนุนเชิงระบบ (System-level Support)
- องค์กรสามารถใช้ AI วิเคราะห์ข้อมูลการทำงานของบุคลากรเพื่อออกแบบ Employee Wellness Program ที่เหมาะสม
- พยาบาลและนักสุขภาพจิตสามารถใช้ข้อมูลจาก AI ในการให้การดูแลเชิงป้องกันและให้คำปรึกษาเชิงลึก

สรุป

AI เป็นเครื่องมือที่มีศักยภาพสูงในการจัดการความเครียดในวัยทำงาน โดยช่วยคัดกรอง ติดตาม และสนับสนุนการจัดการความเครียดได้อย่างมีประสิทธิภาพภายใต้กรอบแนวคิดความเครียดและการส่งเสริมสุขภาพจิต อย่างไรก็ตาม การนำ AI มาใช้ยังต้องคำนึงถึงประเด็นด้านจริยธรรม ความเป็นส่วนตัว และความถูกต้องของข้อมูล เพื่อให้เกิดการบูรณาการที่ยั่งยืนและเป็นประโยชน์ต่อทั้งบุคคลและองค์กร

เอกสารอ้างอิง

World Health Organization. World mental health report: Transforming mental health for all. Geneva: WHO; 2022.
Department of Mental Health. รายงานสถานการณ์สุขภาพจิตคนไทย พ.ศ. 2566. กรุงเทพฯ: กรมสุขภาพจิต; 2566.
Topaz M, Murga L, Bar-Bachar O, Nacht DR, Radhakrishnan K. Artificial intelligence in nursing: Priorities and opportunities. J Nurs Scholarsh. 2021;53(6):690–700.
Inkster B, Sarda S, Subramanian V. An empathy-driven, conversational artificial intelligence agent (Wysa) for digital mental well-being: Real-world data evaluation. JMIR Mhealth Uhealth. 2018;6(11):e12106.
Lazarus RS, Folkman S. Stress, appraisal, and coping. New York: Springer; 1984.
Schaufeli WB, Bakker AB. Job demands, job resources, and their relationship with burnout and engagement: A multi-sample study. J Organ Behav. 2004;25(3):293–315.
Pender NJ. Health promotion in nursing practice. 6th ed. Boston: Pearson; 2011.
Sano A, Picard RW. Stress recognition using wearable sensors and mobile phones. IEEE Trans Affect Comput. 2013;4(2):217–26.